Khái niệm

● El Nino. “El Nino” là từ được dùng để chỉ hiện tượng nóng lên dị thường của lớp nước biển bề mặt ở khu vực xích đạo trung tâm và đông Thái Bình Dương. El Nino thường xuất hiện 3 - 4 năm/lần, song cũng có khi dày hơn hoặc thưa hơn. Thời gian xuất hiện trung bình của hiện tượng El Nino là 8 - 12 tháng (hoặc lâu hơn).

● La Nina. “La Nina” (ngược với El Nino) là từ được dùng để chỉ hiện tượng lạnh đi dị thường của lớp nước biển bề mặt ở khu vực nói trên, xảy ra với chu kỳ tương tự hoặc thưa hơn El Nino. Thời gian trung bình của một lần xuất hiện La Nina là 14 - 15 tháng, nhiều nhất 24 tháng.

● ENSO. ENSO là từ viết tắt của El Nino Southern Oscillation (dao động Nam), liên quan với dao động của khí áp giữa 2 bờ phía đông và phía tây Thái Bình Dương - đông Ấn Độ Dương. ENSO bao gồm hai pha trái ngược nhau là El Nino và La Nina. Trong điều kiện biến đổi khí hậu toàn cầu, ENSO đang có những biểu hiện dị thường về cường độ và chu kỳ xuất hiện.

Xác định hiện tượng

Hiện nay, để xác định pha El Nino/La Nina có nhiều chỉ tiêu. Trong đó, chỉ tiêu về dị thường nhiệt độ bề mặt nước biển ở xích đạo Thái Bình Dương, đặc biệt là ở khu vực Nino 3.4 (vùng trung tâm xích đạo Thái Bình Dương (5oB - 5oN, 120 - 170oT) là thông dụng nhất.

El Nino thường được công bố khi trị số trung bình trượt chuẩn sai nhiệt độ bề mặt nước biển ở khu vực Nino 3.4 bằng hoặc cao hơn 0,5oC trong 5 kỳ liên tiếp. La Nina xảy ra khi trị số này bằng hoặc nhỏ hơn -0,5oC trong 5 kỳ liên tiếp. Thông tin về El Nino/La Nina thường được đưa ra bởi nhiều cơ quan khí hậu quốc gia và quốc tế như Cơ quan Khí quyển - đại dương Mỹ (NOAA), Tổ chức khí tượng thế giới (WMO).

Căn cứ trên số liệu quan trắc nhiệt độ nước biển dọc theo vùng xích đạo ở phía đông và vùng trung tâm Thái Bình Dương, hiện tượng El Nino đã chính thức xuất hiện. Thông tin này cũng được NOAA xác nhận ngày 8/6/2023 khi nhiệt độ nước biển đo được cao hơn so với giá trị trung bình là 0,5oC (ngưỡng xác lập trạng thái El Nino). Dự báo El Nino sẽ gia tăng dần về cường độ vào các tháng mùa đông năm 2023 - 2024.

Số liệu thống kê đã ghi nhận những đợt El Nino siêu mạnh (nhiệt độ mặt nước biển vượt ngưỡng trung bình nhiều năm trên 2oC) là vào các năm 1982 - 1983, 1997 - 1998, 2015 - 2016, trong đó El Nino 2015 - 2016 là mạnh nhất. Các đợt La Nina mạnh gần đây là vào các năm 1998 - 2000, 2007 - 2008, 2010 - 2011.

Ảnh hưởng

● Ảnh hưởng đến khí hậu toàn cầu

+ Hạn hán: El Nino có thể gây ra hạn hán gay gắt ở những vùng thường có lượng mưa cao, chẳng hạn như Đông Nam Á, Đông Bắc của Nam Mỹ và một số vùng phía nam châu Phi.

+ Lũ lụt: Trong khi một số khu vực bị hạn hán, các khu vực khác dễ bị lũ lụt hơn trong các đợt El Nino xảy ra, khi nước ấm từ phía tây Thái Bình Dương di chuyển về phía đông, gây ra mưa lớn, lũ lụt ở một số khu vực.

+ Bão và áp thấp nhiệt đới: El Nino ảnh hưởng đến sự hình thành và cường độ của bão và áp thấp nhiệt đới, dẫn đến nhiều cơn bão hơn ở trung tâm và phía đông Thái Bình Dương nhưng ít hơn ở Đại Tây Dương.

+ Sóng nhiệt: El Nino có thể dẫn đến nhiệt độ cao đáng kể so với bình thường ở một số vùng. Đặc biệt, El Nino siêu mạnh vào năm 2015 - 2016, góp phần tạo nên một năm nóng kỷ lục.

Tuy nhiên, tác động của El Nino hoặc La Nina có thể khác nhau tùy thuộc cường độ, thời gian và sự tương tác của chúng với những yếu tố khác ở các khu vực.

● Ảnh hưởng đến Việt Nam

+ Bão và áp thấp nhiệt đới: Trong 45 năm (1956 - 2000), có 311 cơn bão và áp thấp nhiệt đới ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam, trung bình 6,9 cơn mỗi năm, hay 0,58 cơn mỗi tháng. Cùng thời gian trên, trong điều kiện El Nino, số cơn bão và áp thấp nhiệt đới ít hơn trung bình nhiều năm khoảng 28%; trung bình mỗi tháng có 0,42 cơn. Trong khi đó, ở điều kiện La Nina, trung bình mỗi tháng có 0,80 cơn, cao hơn trung bình nhiều năm khoảng 38%.

Ngoài ra, trong điều kiện El Nino, bão và áp thấp nhiệt đới thường tập trung vào giữa mùa bão (tháng 7, 8, 9). Trong khi đó, ở điều kiện La Nina, bão và áp thấp nhiệt đới thường nhiều hơn vào nửa cuối mùa bão (tháng 9, 10, 11).

+ Không khí lạnh: Trong những năm El Nino, số đợt không khí lạnh ảnh hưởng đến Việt Nam ít hơn bình thường. Thời gian kết thúc hoạt động của không khí lạnh ở Việt Nam cũng sớm hơn bình thường.

+ Nhiệt độ: Trong điều kiện El Nino, nhiệt độ trung bình các tháng đều cao hơn bình thường, mùa đông chênh lệch rõ rệt hơn mùa hè, các khu vực phía Nam chịu ảnh hưởng nhiều hơn phía Bắc. Ngược lại, trong điều kiện La Nina, nhiệt độ trung bình các tháng thấp hơn bình thường, ở phía Bắc chịu ảnh hưởng nhiều hơn phía nam.

+ Lượng mưa: El Nino thường gây thiếu hụt lượng mưa hầu hết các vùng trong cả nước (rõ rệt nhất là Bắc Trung Bộ) dẫn đến nguy cơ cao khô hạn cục bộ, hoặc diện rộng ở những nơi có nhu cầu dùng nước nhiều cho sản xuất và sinh hoạt. Tuy nhiên, các đợt La Nina lại gây ra lượng mưa vượt trung bình ở các tỉnh ven biển Trung Bộ và Tây Nam Bộ.

Lượng mưa nhiều hay ít có phần liên quan đến vận hành của các nhà máy thủy điện. Do đó, ảnh hưởng của El Nino có thể làm giảm sản lượng thủy điện, trong khi ảnh hưởng của La Nina góp phần thuận lợi cho việc tăng sản lượng thủy điện.